Vijfentwintig jaar waardevol wonen en werken in Culemborg
Vandaag vijfentwintig jaar geleden, in 1998, heb ik voor de gemeente Culemborg en Stichting E.V.A. het Programma van eisen en aansluitend het bestemmingsplan voor de duurzame woonwijk Lanxmeer opgeleverd. Het was het resultaat van een intensief traject dat we nu gebiedsontwikkeling noemen. Een kwart eeuw geleden bestond dit begrip nog niet, maar dat deden (en doen) we als stedenbouwkundigen er gewoon bij. Het 108 pagina’s dikke Programma van eisen beschrijft de duurzame herontwikkeling van Lanxmeer van waterwingebied annex stationslocatie naar een autovrije en ontspannen woonwijk. Het plan van aanpak beschrijft vrij gedetailleerd en modelmatig de sporen communicatie en educatie, energie, water, landschap, mobiliteit, en ketenbeheer. Veel van de beschreven ambities zijn gerealiseerd. Uiteindelijk ben ik tussen 1995 en 1998 bij de gebiedsontwikkeling van deze woonwijk betrokken geweest.
Over het onvolprezen (E.V.A.) Lanxmeer is veel geschreven, zoals in de twee uitgaven van het Voorbeelden Duurzame Stedenbouw (2005 en 2010), en onlangs op de website gebiedsontwikkeling.nu met als titel “Experimentele ecologische wijk EVA Lanxmeer: 30 jaar jong en still going strong”
In 2009 was ik samen met mijn toenmalige collega’s van SAB terug in Culemborg voor een bureau excursie naar Lanxmeer. De doorontwikkeling van het gebied zat toen in een impasse. Wij hebben als dank voor het ontvangst en de rondleiding onze bevindingen en aanbevelingen gebundeld: DOWNLOAD #123_Culemborg Lanxmeer
Hierbij de inleiding van het Programma van eisen uit 1998, en de rest is geschiedenis.
“Tussen de markante watertoren langs de Rijksstraatweg, de provinciale weg en de spoordijk ligt het nu nog tamelijk lege gebied Lanxmeer. Op dit moment wordt gewerkt aan een nieuwe stedelijke invulling van dit gebied. In het voorliggende programma van eisen zijn onze plannen beschreven. In het noordwestelijk deel van Lanxmeer zal -rondom het huidige waterwingebied- een bijzondere woon- en werkwijk worden gerealiseerd; het EVA-project. Centraal hierin staat het aspect waardevol wonen en werken.
Dit project is in velerlei opzicht bijzonder. De wijk zal zoveel mogelijk gaan voorzien in haar eigen energiebehoefte, de gebruikte bouwmaterialen zullen het milieu minimaal belasten. Het openbare groen zal een natuurlijk karakter krijgen en gedeeltelijk gericht op voedselproductie. Wonen, werken en natuurontwikkeling zullen op organische wijze met elkaar worden vervlochten. Ook in het gebruik zal de woon- en werkwijk een milieuvriendelijk karakter krijgen. Afvalstromen zullen in het gebied zelf worden gereinigd. Om op het kostbare drinkwater te besparen zal afvalwater opnieuw worden gebruikt. Groen(te)afval zal worden benut voor de productie van biogas.
De toekomstige bewoners zullen het openbare groen zelf gaan beheren. Ook zullen zij bij het ontwikkelen van de woningen een belangrijke rol gaan spelen. Denkbaar is dat zij -als vereniging van eigenaren- zelf opdrachtgever en financier zullen worden. Kenmerkend is dat “de techniek” van bouwen en stedelijke inrichting, samen met milieubewust bewonersgedrag, moet gaan zorgen voor een duurzame milieuvriendelijke woon- en werkwijk. Blijvende aandacht bij de toekomstige bewoners voor milieubewust handelen vraagt om organisatorische ondersteuning. Er zal een bewonersvereniging komen waar iedere bewoner verplicht lid van is, die de zorg zal krijgen voor door gezamenlijk beheer van het openbare groen, de zorg voor een ecologische stadsboerderij, een actieve rol bij de productie van biogas en een verantwoord waterbeheer en de organisatie van een wijk- en voorlichtingscentrum.
Het project is bedoeld als voorbeeld binnen de gemeente Culemborg en ook daarbuiten. De provincie heeft derhalve aan de gemeente een extra contingent van 200 woningen toegekend. Reden hiervoor is dat het EVA-project als voorbeeldproject van duurzame stedenbouw wordt gezien. Het Duitse Ministerie van Onderwijs, Wetenschap, Technologie en Onderzoek heeft het EVA-project uitgekozen tot Europees voorbeeldproject, waarbij sprake is van coproductie tussen particulieren en overheden. Eind 1996 heeft het Ministerie van VROM-subsidie aan het project toegekend voor de begeleiding van bewonersparticipatie bij het opstellen van een programma van eisen voor het stedenbouwkundig plan. Ook het Stimuleringsfonds voor Architectuur heeft in het najaar van 1997 een substantiële bijdrage geleverd aan de financiering van de interdisciplinaire ontwerpateliers, een beeldkwaliteitsplan en aan de organisatie van een Masterclass, waarin het concept-stedenbouwkundig plan werd voorgelegd aan buitenlandse deskundigen.
Verder hebben de Novem, het NUON, GGR-Gas, het Waterbedrijf Gelderland en uiteraard de vereniging van toekomstige bewoners van Lanxmeer samen met de gemeente en de Stichting E.V.A. enthousiast aan het project meegewerkt. Kortom; uit bovenstaande wordt duidelijk dat het EVA-project een toonaangevend, prikkelend project is dat op een bijzondere manier tot stand is gekomen.”
Lanxmeer in Culemborg is uitgebreid beschreven in de eerste (2005) en tweede (2010) editie van het Voorbeeldenboek Duurzame Stedenbouw, uitgegeven door Uitgeverij Blauwdruk. Het hoofdstuk over Lanxmeer (pagina 82-111) is hier te downloaden: DOWNLOAD Lanxmeer_Voorbeeldenboek Duurzame Stedenbouw_2010
