Publicatie ‘Dashboard voor stedelijke regio’s’

In 2018 publiceerde ik samen met Peter van de Laak, Jan Goedman en Pieter Leroy het boekje ‘Dashboard voor stedelijke regio’s, kompas voor duurzame ontwikkeling’. Hiervan heb ik met name het afsluitende hoofdstuk voor mijn rekening genomen. Waarom schreven we dit boek? Nederland staat aan de vooravond van een grote verbouwing. Energietransitie en klimaatadaptatie leiden tot nieuwe ruimtelijke opgaven voor gemeenten en provincies. Deze maatschappelijke opgaven dwingen tot politieke afwegingen en keuzes. Ruimte is nodig voor wind- en zonneparken, ruimte die voor een deel in het buitengebied moet worden gevonden.

Het combineren van de opgaven voor woningbouw, energietransitie en klimaatadaptatie vereist innovatief omgaan met de beschikbare ruimte. Het buitengebied is immers ook het domein van de landbouw, natuur en recreatie en daar aanwezige waarden. Oplossingen zullen onder andere gezocht moeten worden in verdichting en meervoudig ruimtegebruik met behoud van de kwaliteit van de leefomgeving. Dit heeft alleen kans van slagen als gemeenten in regio’s met elkaar samenwerken. Bestuurders staan daarbij voor de opgave om afwegingen te maken tussen uiteenlopende belangen en waarden van economie, mens en natuur die vaak per gemeente variëren.

De Omgevingswet
De Omgevingswet die in 2021 in werking treedt, biedt de mogelijkheid om de ambities van de grote verbouwing van Nederland te borgen. Een goede afstemming tussen de verschillende instrumenten van de Omgevingswet – omgevingsvisie, omgevingsplan en programma – is daarbij essentieel. Voor de broodnodige dialoog, integrale afweging van maatschappelijke opgaven en het beoordelen van de effectiviteit van het omgevingsbeleid is goede monitoring eveneens van belang. Het dashboard dat wij in dit boek propageren is het instrument dat hierin kan voorzien. Met het dashboard is een ex-ante én ex-post beoordeling mogelijk van de maatregelen die bijdragen aan de transitieopgaven. Voorwaarde is evenwel dat politieke ambities worden vertaald naar concrete doelen en omgevingswaarden in omgevingsplannen. Dan beschikt de politiek over een helder kompas waarmee de dialoog kan worden aangegaan met burgers en partners in de regio.

Recent heeft het CBS de Monitor Brede Welvaart uitgebracht. Aanleiding is de al langer durende onvrede over het bruto binnenlands product (bbp) als dominante indicator voor met name economische vooruitgang. In het maatschappelijke debat stellen politici, beleidsmakers, bedrijven en burgers steeds meer de vraag of het welvaartsniveau zoals we dat in Nederland kennen op de lange termijn wel houdbaar is. In de Monitor is brede welvaart niet uitgedrukt in een enkel cijfer, maar zijn een groot aantal indicatoren onderscheiden voor thema’s als materiële welvaart, gezondheid, wonen, mobiliteit, klimaat en energie, natuur en ecosystemen. Nederland teert in op natuurlijke en menselijke hulpbronnen en legt druk op het milieu en niet-hernieuwbare grondstoffen in andere landen is de constatering. Groei van de welvaart gaat ten koste van verliezen op andere terreinen. Een belangrijk signaal voor besluitvorming op lokaal en regionaal niveau.

Dashboard voor overzicht
In essentie komt het bij het maken van politieke afwegingen aan op het bevorderen van economische vooruitgang en concurrentiekracht met behoud van kwaliteit van leven voor mens en natuur. Daarvoor is cruciaal het bewaken van een goede balans tussen de minimale voorraden die nodig zijn voor het borgen van economische vooruitgang, kwaliteit van leven en ecologische draagkracht. De transitieopgaven vereisen investeringen in nieuwe en bestaande strategische voorraden: duurzame energiecapaciteit en -opslag, zoetwatervoorraad, ov- en fietsinfrastructuur, bijzondere natuurgebieden en landschappen. Voorraden die deels onder druk staan door emissies vanuit verkeer, landbouw en klimaatverandering.

De meerwaarde van het dashboard is dat het bestuurders een integraal overzicht biedt van de opgaven en vooruitgang op alle transitiefronten. Bestuurders kunnen dan transparante afwegingen maken tussen investeren in voorraden of ingrijpen in de omvang van stromen die strategische voorraden bedreigen. Het klinkt wellicht merkwaardig, maar een dashboard dat systematisch onderscheid maakt tussen omvang en kwaliteit van economische, sociale en ecologische voorraden, en dat beziet in samenhang met allerlei transities, bestaat nog niet. Met dit boek doen wij een oproep aan politieke, wetenschappelijke en maatschappelijke partijen om met ons de stap te maken naar een operationeel dashboard voor stedelijke regio’s.

Wetenschappelijke kennis is nodig voor het inzichtelijk maken van de samenhang tussen economische, sociale en ecologische voorraden en stromen, wat een voorwaarde is voor de selectie van betrouwbare en valide indicatoren. Wij realiseren ons dat een puur wetenschappelijke benadering niet vanzelf leidt tot acceptatie van indicatoren. Een politieke dialoog met burgers en maatschappelijke partners is eveneens essentieel. Politiek en beleidsmakers worden uitgedaagd om voor de diverse voorraden en stromen concrete omgevingswaarden vast te stellen. Daarvoor is moed en kennis nodig. Samenwerking tussen wetenschap, politiek en beleid kan helpen bij het overbruggen van onzekerheden door nog ontbrekende kennis.

Download hier het boek ‘Dashboard voor stedelijke regio’s, kompas voor duurzame ontwikkeling’: DOWNLOAD-#532_Dashboard-vooor-stedelijke-regios